Por: Marciano Ramos Moreira*
Na nha antepenultimu ensaiu, N papia di 3 son ki ta izisti na nos lingua i ki ka ta izisti na purtuges: son [dʒ] (1), ki ta riprizentadu pa digrafu DJ/dj; son [ŋ], ki ta riprizentadu pa Ñ/ñ; i son [tʃ], ki ta riprizentadu pa digrafu TX/tx. Otu diferensa baziku entri alfabetu kabuverdianu i alfabetu purtuges, e ki nos alfabetu ta sigi prinsipiu ki Asosiason Fonetiku Internasional ta sigi na se alfabetu. Es asosiason ta djunta sientistas di lingua di mundu interu. Sigundu es prinsipiu, un mesmu son ta skrebedu di mesmu manera na kualker palavra ki es son ta surji. Es prinsipiu e konxedu pa prinsipiu di univosidadi entri grafema i fonema. Es prinsipiu ta liberta kriansas di nisisidadi di purgunta modi ta skrebedu palavras. Es prinsipiu ta liberta nos disendentis di kansera di dikora ortografias di milharis di palavras pa sisi, di pasa mal dibaldi trokadu erus ortografiku.
Bazikamenti, na alfabetu purtuges, ten 6 son ki ka ta sigi es prinsipiu di univosidadi entri fonema i grafema. Na nha ultimu ensaiu, N papia di kes primeru 3 son (istu e: son [ʒ], son [k] i son [s]). Oji, N ta ben papia di kes ultimu 3 son (son [u], son [ʃ] i son [z]).
Son [u] ki, na purtuges, ta riprizentadu na alguns palavra ku U i, na otus palavra, ku O, na nos lingua, es son [u] ta riprizentadu apenas ku U na kualker palavra kabuverdianu ki es son ta surji. Izenplus: na purtuges, uva i, na kabuverdianu, uva (purtantu, ker na purtuges ker na kabuverdianu, uva ta skrebedu ku U); na purtuges, santo i, na kabuverdianu, santu (purtantu, santo, na purtuges, ta finda ku O, enkuantu ki santu, na kabuverdianu, ta finda ku U).
Son [ʃ] ki, na purtuges, ta riprizentadu na alguns palavra ku CH i na otus palavra ku X, na nos lingua, es son [ʃ] ta riprizentadu apenas ku X na kualker palavra kabuverdianu ki es son ta surji. Izenplus: na purtuges, chinelo i, na kabuverdianu, xinelu (purtantu, na purtuges, chinelo e ku CH, enkuantu ki, na kabuverdianu, xinelu e ku X); na purtuges, xarope i, na kabuverdianu, xaropi (purtantu, ker na purtuges ker na kabuverdianu, xaropi e ku X).
Son [z] ki, na purtuges, ta riprizentadu na alguns palavra ku Z, na otus palavra, ku S i, na otus, ku X, na nos lingua, es son [z] ta riprizentadu apenas ku Z na kualker palavra kabuverdianu ki es son ta surji. Izenplus: na purtuges, zero i, na kabuverdianu, zeru (purtantu, ker na purtuges ker na kabuverdianu, son [z] zeru e ku Z); na purtuges, casa i, na kabuverdianu, kaza (purtantu, na purtuges, [z] di casa ta skrebedu ku S i, na kabuverdianu, [z] di kaza ta skrebedu ku Z); na purtuges, exame i, na kabuverdianu, izami (purtantu, na purtuges, [z] di exame ta skrebedu ku X i, na kabuverdianu, [z] di izami ta skrebedu ku Z).
Konkluindu, nos alfabetu ta diferensia di alfabetu purtuges o trokadu sons ki ta izisti na nos lingua i ki ka ta izisti na purtuges o trokadu vontadi di liberta nos kriansas di sofrimentu di dikora ortografia pa sisi. So na kes 2 kazu la! Purtantu, nos alfabetu ka ta diferensia di alfabetu purtuges trokadu mania o kaprixu.
*Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera
(1) Alfabetu fonetiku internasional – kada son
Entri […], N uza alfabetu fonetiku internasional. Si bu ka konxe algun di kes letra, bu ta ba nes link https://tfcs.baruch.cuny.edu/z/ i bu ta substitui ultimu letra /z/ pa letra di alfabetu fonetiku internasional ki bu ka konxe. Bu ta uza novu link pa bu obi son di es letra. Pa izenplu, si bu ka konxe letra ʃ, bu ta substitui ultimu letra /z/ pa /ʃ/ i bu ta uza novu link https://tfcs.baruch.cuny.edu/ʃ/ pa bu obi son ʃ.
Obs.: es soluson ta funsiona so pa sons ki ta izisti na ingles. Pa kes otu son, konsulta: https://tinyurl.com/mps2dxz7
