Por: Marciano Ramos Moreira*
Fora sons ki ta izisti na nos lingua i ki ka ta izisti na purtuges (finominus ki ta rizulta na izistensia di grafemas na nos alfabetu i ki ka ta izisti na alfabetu purtuges), nos alfabetu ta diferensia di alfabetu purtuges inda na riprizentason di kes son undi alfabetu purtuges ka ta sigi prinsipiu di univosidadi entri fonema i grafema.
Na nha penultimu ensaiu, N papia di 3 son ki ta izisti na nos lingua i ki ka ta izisti na purtuges: son [dʒ] (1), ki ta riprizentadu pa digrafu DJ/dj; son [ŋ], ki ta riprizentadu pa Ñ/ñ; i son [tʃ], ki ta riprizentadu pa digrafu TX/tx. Fora es 3 grafema (ki ten na nos alfabetu i ki ka ten na alfabetu purtuges), ten inda diferensas entri es 2 alfabetu trokadu kel prinsipiu ki N papia del na nha ensaiu anterior i ki e di skrebe kada son so di un manera pa liberta kriansas di nisisidadi di dikora ortografia, pa liberta kriansas di es sofrimentu.
Bazikamenti, na alfabetu purtuges, ten 6 son ki ta skrebedu di mas di un manera. Oji, nu ta ben papia di kes primeru 3 son (istu e: son [ʒ], son [k] i son [s]):
Na purtuges, son [ʒ] ta riprizentadu na alguns palavra ku G i na otus palavra ku J; na nos lingua, es son [ʒ] ta riprizentadu apenas ku J na kualker palavra kabuverdianu ki es son ta surji. Izenplus: na purtuges, gelo i, na kabuverdianu, jelu; na purtuges, jeito i, na kabuverdianu, jeitu; na purtuges, imagem i, na kabuverdianu, imajen. Asin, na nos lingua, letra G ta riprizenta apenas son [g] mesmu antis di E o I. Izenplus: galu / purtuges / gindasti.
Na purtuges, son [k] ta riprizentadu na alguns palavra ku C, na otus palavra ku Q, na otus ku QU i na otus ku K; na nos lingua, es son [k] ta riprizentadu apenas ku K na kualker palavra kabuverdianu ki es son ta surji. Izenplus: na purtuges, cama i, na kabuverdianu, kama; na purtuges, quarto i, na kabuverdianu, kuartu; na purtuges, quente i, na kabuverdianu, kenti; na purtuges, karaté i, na kabuverdianu, karate.
Na purtuges, son [s] ta riprizentadu na alguns palavra ku C, na otus palavra ku Ç, na otus ku S, na otus ku SS i na otus ku X; na nos lingua, es son [s] ta riprizentadu apenas ku S na kualker palavra kabuverdianu ki es son ta surji. Izenplus: na purtuges, associação i, na kabuverdianu, asosiason; na purtuges, próximo i, na kabuverdianu, prosimu; na purtuges, cinema i, na kabuverdianu, sinema; na purtuges, sineta i, na kabuverdianu, sineta. Trokadu es regra: na nves di paz, nu debe skrebe pas pabia si nu skrebe-l paz, nu ten ki le-l [ˈpa-z]; na nves di bez, nu debe skrebe bes pabia si nu skrebe-l bez, nu ten ki le-l [ˈbɛ-z]; na nves di giz, nu debe skrebe jis pabia si nu skrebe-l giz, nu ten ki le-l [ˈgi-z] i si nu skrebe-l jiz, nu ten ki le-l [ˈʒi-z]; na nves di voz, nu debe skrebe vos pabia si nu skrebe-l voz, nu ten ki le-l [ˈvɔ-z]; na nves di luz, nu debe skrebe lus pabia si nu skrebe-l luz, nu ten ki le-l [ˈlu-z].
Na prosimu ensaiu, nu ta ben papia di kes otu 3 son.
Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera
_________________
(1) Alfabetu fonetiku internasional – kada son
Entri […], N uza alfabetu fonetiku internasional. Si bu ka konxe algun di kes letra, bu ta ba nes link https://tfcs.baruch.cuny.edu/z/ i bu ta substitui ultimu letra /z/ pa letra di alfabetu fonetiku internasional ki bu ka konxe. Bu ta uza novu link pa bu obi son di es letra. Pa izenplu, si bu ka konxe letra ʃ, bu ta substitui ultimu letra /z/ pa /ʃ/ i bu ta uza novu link https://tfcs.baruch.cuny.edu/ʃ/ pa bu obi son ʃ.
Obs.: es soluson ta funsiona so pa sons ki ta izisti na ingles. Pa kes otu son, konsulta: https://tinyurl.com/mps2dxz7
