Por: Marciano Ramos Moreira*
Oji, N ta ben faze un brevi rizumu di leis ki ta difende nos lingua maternu i ki nu papia di es na idisons pasadu di es benditu jornal di forma mas ditalhadu.
Nu odja ma Dr. Carlos Veiga, enton Prizidenti di MpD i Primeru-Ministru, sklarese, na dia 20 di julhu di 1999 na Seson di Asenbleia Nasional pa rivizon di Konstituison, ma epigrafi di atual artigu 9º di Konstituison sta na plural (línguas oficiais) pabia nu ten 2 lingua ofisial, sendu purtuges lingua ofisial plenu i kabuverdianu lingua ofisial en konstruson.
Konven lenbra ma, MpD tenba mas di 2/3 di Diputadus Nasional na 1999, istu e, MpD podeba altera Konstituison el so.
Nu odja: ma pruposta inisial pa atual nº 1 di artigu 9º di Konstituison ki MpD publika na jornal inpresu “Horizonte” di 1 di abril di 1999, ta flaba kel li: “A língua oficial é a portuguesa.”; ma Dr. Carlos Veiga, na mesmu Seson di Asenbleia Nasional di 20 di julhu di 1999, prupo pa substitui es pruposta ku “É língua oficial o Português.” ku uniku i expresu objetivu di mostra di forma mas klaru ma purtuges ka e uniku lingua ofisial. I es pruposta di Dr. Carlos Veiga sai na Konstituison publikadu na BO na 1999.
Nu odja ma, na palavras di Dr. Carlos Veiga prufiridu na mesmu Seson di Asenbleia Nasional di 20 di julhu di 1999, “kria kondisons pa ofisializason di lingua maternu kabuverdianu, en paridadi ku purtuges” signifika uza nos lingua maternu kada bes mas na anbienti di ofisialidadi di manera ki diklarason di plenu ofisializason di nos lingua maternu ta ben ser rikunhesimentu di un faktu vivedu na nos dia dia.
Nu odja ma nº 3 di artigu 9º di Konstituison ta da-nu direitu di uza nos lingua maternu.
Nu odja ma nº 2 di artigu 17º di Konstituison ta proibi pa algen, ku bazi na se “N ta atxa”, riduzi nos direitu di uza nos lingua maternu.
Nu odja ma nº 4 di artigu 17º di Konstituison ta proibi pa Stadu, atraves di otu lei, riduzi nos direitu di uza nos lingua maternu.
Nu odja ma nº 2 di artigu 290º di Konstituison ta proibi pa tradu o riduzidu nos direitu di uza nos lingua maternu atraves di futurus rivizon di Konstituison.
Nu odja ma alinia i) di artigu 7º di Konstituison ta fla ma e tarefa fundamental di Stadu prezerva, valoriza i prumove nos lingua maternu.
Nu odja ma alinia f) di nº 3 di artigu 79º di Konstituison ta fla ma Stadu debe insentiva uzu di nos lingua maternu na kumunikason skritu.
Nu odja ma Bazis di Sistema Idukativu (aprovadu atraves di Dikretu-Lejislativu nº 2/2010, di 7 di maiu di 2010, i rivistu atraves di Dikretu-Lejislativu nº 13/2018, di 7 di dizenbru di 2018) ta difende intruduson di nos lingua maternu na skola.
Nu odja ma Bazis di Enpregu Publiku, atraves di alinia v) di nº 1 di artigu 14º di Lei nº 20/X/2023, di 24 di marsu (1), ta fla ma sidadon ten direitu di iziji pa funsionariu atende-l na nos lingua maternu.
Nu odja ma lei ki ofisializa nos alfabetu a titulu sperimental (istu e, Dikretu-Lei nº 67/98, di 31 di dizenbru di 1998) ta difende, en sedi di pulitika linguistiku, ma Guvernu debe kria un instituison di invistigason i divulgason di nos lingua maternu i inda ma Guvernu debe insentiva uzu di alfabetu ofisial na obras literariu i na kumunikason sosial.
I ti ki nu ben purgunta si Stadu, maxime susesivus Guvernu, ten stadu ta kunpri Konstituison i kes otu lei ki N limia li di riba, labantandu nos lingua maternu, risposta e kel li: kuazi nada es ka faze. Na verdadi, na nves di labanta, alguns orgon i instituison di Stadu ta tenta foga nos lingua maternu, violandu Konstituison i kes lei ki N limia li di riba.
Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera
__________________
(1) el ta ritoma norma di lei di Bazis di Funson Publiku rivogadu: alinia k) di nº 1 di artigu 38º di Lei nº 42/VII/2009, di 27 di julhu di 2009.
