Por: Marciano Moreira*
Ku 3 kunhisimentu so, dja bu pode kumesa oji me ta uza alfabetu kabuverdianu ofisial, sen nisisidadi di dikora modi ta skrebedu ninhun palavra i sen medu di da baraka na skrebe ninhun palavra, pabia, ku es alfabetu, nos Guvernu ta autoriza-nu skrebe kada son so di 1 manera na kualker palavra. Alfabetu ki nos Guvernu dja aprova (Dikretu‑Lei nº 67/98, di 31/12, na 5º Suplimentu (1)) ta sirbi pa skrebe tudu varianti di nos lingua – di Santanton ti Brava. Es alfabetu libertador, konxedu pa “alfabetu kabuverdianu” (ex-ALUPEC = Alfabeto Unificado para a Escrita do Cabo‑verdiano), ta prendedu na 1 pajina so (istu e, ta prendedu faxi), pabia el ten 3 sinplifikason inpurtanti:
I) Ka ta izisti letra matxa-femia, istu e, un mesmu letra ki na uns palavra ten un son i na otus palavra ten otu son, so pa trapadja mininus kabesa. Pa izenplu: G ten so son di G di galinha na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu le G asves sima G na galinha, asves sima J na girafa (2); O ten so son di O di obra na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu le O asves sima O na obra, asves sima U na gato; S ten so son di S di subida na tudu palavra na varianti matris – istu e, ka ta pirmitidu le S asves sima S na subida, asves sima X na misto, asves sima Z na rosa; X ten so son di X di xaropi/xarop (3) na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu le X asves sima X na xeren, asves sima C na próximo, asves sima KS na flexão, asves sima Z na êxito; Z ten so son di Z di zaragata na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu le Z asves sima Z na zelador, asves sima X na nariz.
II) Ka ta izisti son ku txeu maridu, istu e, un mesmu son ki na uns palavra ta skrebedu ku un letra, i na otus palavra, ku otu letra, so pa konfundi kriansas kabesa. Pa izenplu: son J di janota ta skrebedu so ku J na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu uza: asves J na jeito, asves G na geral; son K di karate ta skrebedu so ku K na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu uza: asves K na karaté, asves C na cubo, asves Q na quarta, asves QU na quente; son S di santa ta skrebedu so ku S na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu uza: asves S na sala, asves C na cidade, asves Ç na praça, asves SS na passada, asves X na máximo, asves Z na luz; son U di uva ta skrebedu so ku U na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu uza: asves U na uva, asves O na galo; son X di xerifi/xerif ta skrebedu so ku X na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu uza: asves X na xarope, asves CH na chama, asves Z na cruz; son Z di zebra ta skrebedu so ku Z na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu uza: asves Z na zero, asves S na fase, asves X na exame.
III) Letra C mandadu di volta pa Lisboa (djuntu ku se rabu Ç, maridu CH, fidju TCH i primu Q), pabia, na purtuges, letra C e kanpion na xatia garotus kabesa: sima nu odja na kes 2 alinia antirior, alen di C ser un letra matxa‑femia (el ten asves son di S, asves son di K o Q), pa kaba mata, C e maridu di son S ki ten txeu otu maridu (C, Ç, S, SS, X i Z). Letra C mandadu txupa limon!
Pode gravadu, di grasa, ku 1 klik so, regras di alfabetu kabuverdianu ofisial na site https://tinyurl.com/2xsjt5t7 o na site https://tinyurl.com/45hj5fz7
Spadja es noba!
Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera
__________
(1) Guvernu torna aprova-l, di es bes ku karater DIFINITIVU i atraves di Dikretu-Lei nº 8/2009, di 16 di Marsu di 2009: https://tinyurl.com/tv9z29ed
(2) Kes palavra ki sta na italiku (istu e, djendjedu pa frenti sima girafa), es sta skrebedu na lingua purtuges.
(3) Kes palavra ki ta ben dipos di /, sta skrebedu na otus prununsia. Lenbra: sima bu ta prununsia un palavra na bu varianti, asin bu ta skrebe-l.
