Por: Marciano
Oji, N ta ben papia sobri alfabetu di papiamentu. Pa kel la, N ta konsentra na alfabetu di varianti di Korasau, ki e varianti ki ten mas di metadi di utentis di papiamentu.
Alfabetu di papiamentu di Korasau e fonolojiku sima di-nos. I kuze ki signifika un alfabetu fonolojiku? Signifika ma e un alfabetu ki ta difende es prinsipiu: skrebe kada son artikuladu ilimentar so di un manera, sima na alfabetu fonetiku internasional. Istu e, e un alfabetu diferenti di alfabetu purtuges, undi ten sons ki ta skrebedu di mas di un manera, sima e kazu di son [s] ki asves ta skrebedu ku C (sima na cinema), asves ku Ç (sima na força), asves ku S (sima na sineta), asves ku SS (sima na assim) asves ku X (sima na próximo).
Kal ki e inpurtansia di un alfabetu fonolojiku? Na ta skrebe kada son so di un manera, alfabetu fonolojiku ta liberta kriansa di nisisidadi di dikora ortografia di palavras, el ta liberta kriansa di erus ortografiku, el ta liberta kriansa di sufrimentu. I ka ten nada ki pode ben justifika skolha di un alternativa ki ta traze sufrimentu, si ten otu alternativa ki ka ta traze sufrimentu. Purtantu, alfabetu fonolojiku e un opson di skrebe umanu, rasional. Trokadu es rasionalidadi, normalmenti alfabetus adotadu atualmenti ta bazia na prinsipiu ki alfabetu fonetiku internasional ta sigi, istu e, e fonolojiku sima di-nos (konfiri: pajina 135 di livru “Proposta de Bases do Alfabeto Unificado para a Escrita do Cabo-verdiano”, IIPC, 2006).
Di pontu di vista di sons i di letras, alfabetu di papiamentu di Korasau e paresidu ku alfabetu kabuverdianu en serka di 80%. I diferensas ta okore la undi ten influensias dizignadamenti di spanhol ku olandes en termus di sons i di letras, pois nos lingua pratikamenti ka ten influensias di spanhol i ka ten influensias di olandes.
Kas diferensa? Ale kes prinsipal diferensa:
Vugais – Prinsipais diferensa
Enkuantu na nos alfabetu, nu ta indika vugais abertu [ɛ] ku [ɔ] atraves di asentu agudu, es ta faze kel la atraves di asentu gravi. Fora kel la: es uza asentu gravi riba di “u” pa riprizenta un son ki ka ten na nos lingua – son [ʏ]; es uza trema riba di “u” pa riprizenta un son ki ka ten na nos lingua – son [y]. Si leitor ka sta familiarizadu ku alfabetu fonetiku internasional, konven konxe es sons lisin: https://tinyurl.com/mps2dxz7
Konsuantis – Prinsipais diferensa
Es ta uza C apenas pa antroponimus i toponimus ki tradisionalmenti es ta skrebeba ku C, undi C pode riprizenta son [s] antis di “e” o di “i” i C pode inda riprizenta son [k] na dimais kontestu.
Es ta riprizenta son [tʃ] atraves di CH.
Ses letra G ka ta rispeta prinsipiu di univosidadi entri grafema i fonema, pois: G ta riprizenta son [x] ti ki el e letra final, antis di ⟨i⟩ i antis di ⟨e⟩ toniku; G ta riprizenta son [ɡ] antis di ⟨e⟩ atonu i na dimais kontestu.
H ka e mudu – el ta riprizenta son [h].
Ses J ta riprizenta son [j] (sima na Jan Thiel) o son [x] (sima na Julia).
Sima na alfabetu spanhol, es ta uza ñ pa riprizenta nos “nh”.
Es ta uza Q apenas pa antroponimus i toponimus ki tradisionalmenti es ta skrebeba ku Q, riprizentandu son [k].
Sima na alfabetu ingles, es ta riprizenta son [ʃ] atraves di digrafu “sh”.
Es ta uza W pa riprizenta son [w]. Letra X ta riprizenta apenas son [ks] o [kʃ].
Interesanti e ki, na riprizentason di son [j], es ta uza J (pa nomis propriu) i es ta uza Y na otus kontestu.
Es ta uza digrafu “zj” pa riprizenta son [ʒ].
Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera
