Por: Marciano Moreira*
Tema di oji e seseluá versus kabuverdianu. N ta lenbra-nhos ma “seseluá” e nomi di kriolu di Seixelis. Konkretamenti, N ta ben konfronta lingua kabuverdianu ku lingua seseluá di pontu di vista di 4 argumentu ki ditratoris di nos liberdadi linguistiku ta uza pa justifika ma nu ka debe ofisializa nos propi lingua maternu.
Un di kes argumentu ki ditratoris di nos liberdadi linguistiku ta uza pa justifika ma nu ka debe ofisializa nos lingua, e ma poku algen ki ta papia-l, ma el ta sirbi so pa Kabu Verdi.
Di es pontu di vista, nu ta konstata ma lingua kabuverdianu e papiadu, en termus di rezidentis, pa serka di meiu milhon di pesoa, enkuantu ki seseluá e papiadu pa serka di 80 mil pesoa. Mas, isu ka inpidi Seixelensis di ofisializa ses kriolu! Fora kel la, nu sabe ma, ti ki nu inklui diaspura, nos lingua e papiadu pa serka di 1 milhon di algen. I si nu toma en konta izistensia di interkonprienson entri nos lingua i kriolu bisau-giniensi, serka di 2 milhon di algen ta ntende nos lingua.
Otu argumentu ki ditratoris di nos liberdadi linguistiku ta uza pa justifika ma nu ka debe ofisializa nos lingua, e ma nos tera e pikinoti.
Di es pontu di vista, nu ta konstata ma Seixelis ten so serka di 500 km2 di tamanhu, enbora el e un arkipelagu konstituidu pa 115 ilha o ilheu. Istu e, tudu kes ilha o ilheu djuntu ka ta txiga tamanhu di ilha di Fogu; teritoriu global di Seixelis ka ta txiga nen 12% di teritoriu di Kabu Verdi. Mas, isu ka inpidi Seixelensis di ofisializa ses kriolu!
Otu argumentu ki ditratoris di nos liberdadi linguistiku ta uza pa difende ma nu ka debe ofisializa nos lingua maternu, e ma nu ten purtuges, ki es ta alega ma ta pirmiti-nu kumunika ku mundu, ma purtuges e un lingua internasional.
Di es pontu di vista, nu ta konstata ma Seixelis ten ingles komu lingua ofisial. Ingles e di lonji mas internasional ki purtuges! Konkretamenti, enkuantu ingles e lingua ofisial di 82 tera na mundu (na 2019, sendu 55 stadu soberanu i 27 teritoriu autonumu), purtuges e lingua ofisial di verdadi di 9 tera na mundu apenas (na 2019, sendu 8 stadu soberanu i 1 teritoriu autonumu); enkuantu so serka di 3% di populason di es planeta ta papia purtuges, ingles oji en dia e papiadu pa kuazi tudu algen di es planeta, pois tudu kes algen ki ta kaba ensinu sekundariu oji en dia na mundu interu, normalmenti ta studa ingles i ta ten nisisidadi di uza ingles i ta ten interesi na uza ingles. Mas, isu ka inpidi Seixelensis di ofisializa ses kriolu!
Mas, mas! Fora ingles, Seixelensis ten inda franses komu lingua ofisial. Franses tanbe e di lonji mas internasional ki purtuges, pois el e lingua ofisial di 29 stadu soberanu (na 2019). Isu sen konta ku un monti di otus stadu soberanu i teritorius autonumu undi di faktu franses e lingua ofisial (sima Marokus, Arjelia, Tunizia, Mauritania, etc.) i sen konta ku faktu ma franses ta studadu na liseus di un monti tera na mundu undi el ka e lingua ofisial, inkluindu Kabu Verdi. Enkuantu ki purtuges pratikamenti ta studadu so na liseus di teras undi el e lingua ofisial di verdadi, istu e, apenas na serka di 9 tera. Mas, mesmu asin, Seixelensis tevi korajen di ofisializa ses kriolu!
Di pontu di vista di Indipendensia, es toma Indipendensia dipos di nos – nu toma Indipendensia na 1975 i es toma Indipendensia na 1976, istu e, un anu dipos di nos. Mas, dja es sta frenti di nos en termus di ofisializason di ses kriolu i en termus di se padronizason.
Desdi 1998, atraves di Dikretu-Lei nº 67/98, di 30 di dizenbru di 1998, Guvernu inpo se kabesa obrigason di kria un instituison ku fin skluzivu di invistiga nos lingua, vizandu se padronizason i, ti inda, Guvernu ka kria es instituison. Enkuantu isu, Seixelensis kria es instituison 5 anu dipos di ses Indipendensia i dja ten un monti anu ki dja es padroniza ses kriolu.
Enfin, tudu isu debe po-nu ta matuta sobri kuze ki kada un di nos debe faze en prol di nos kriolu, en prol di nos liberdadi linguistiku!
*Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera
