Por: Marciano Moreira*
Un prufesora po-m es purgunta duranti un di kes 5 palestra sobri alfabetu kabuverdianu ki N ministra na anbitu di komemorason di Dia Internasional di Lingua Maternu (21-02-2019).
Es 5 palestra konta ku prizensa di mas di 400 pesoa, esensialmenti alunus di skola primariu ku skola sikundariu. 1º palestra foi na dia 19-02-2019 la Sentru Kultural Katxas la Pedra Badeju ku partisipason esensialmenti di jovens lokal. 2º palestra foi na dia 20-02-2019 la na Biblioteka Nasional ku partisipason esensialmenti di alunus di un liseu di kapital. 3º i 4º palestra foi na dia 21-02-2019 na un otu liseu di kapital ku rispetivus alunu. 5º palestra foi na dia 21-02-2019 ku alunus di un skola primariu di kapital na Auditoriu di Reitoria di Uni-CV.
Foi util pa partisipantis i rivigoranti pa mi. Util pabia partisipantis asimila lamire di alfabetu ofisial di nos lingua, un alfabetu lojiku. Rivigoranti pabia N konstata ma smagadora maioria di partisipantis ta prifiri ortografia fonolojiku na nves di ortografia etimolojiku, pois ortografia etimolojiku ta traze-s sufrimentu di dikora ortografia di palavras.
Mas, nu volta pa kel dialugu ki N tevi ku kel prufesora:
-Pamodi nos alfabetu ka ten C? – komesa es prufesora.
-Nos alfabetu ta sigi prinsipiu di univosidadi entri fonema i grafema ku objetivu di liberta kriansas di sufrimentu di dikora ortografia di palavras. Nha e kontra libertason di kriansas di sufrimentu di dikora ortografia di palavras? – N inisia nha risposta.
-Klaru ki nau! – kudi prufesora.
-Nton, nha fla-m: pa riprizenta ki son artikuladu ilimentar di nos lingua e ki nu meste C?
-Na nves di K, nu debeba uza C pa riprizenta son [k], pabia dja nu kustuma ku C. – sklarese prufesora.
-Si nu uza C pa riprizenta son [k], tendu en konta prinsipiu di “pa kada son, un so letra, i visi-versa”, nu al tenba ki skrebe: “Mi ki ten” asi: “Mi ci ten”. Na kontestu di aprendizajen simultaniu di kabuverdianu ku purtuges, nha ta atxa ma “Mi ci ten” al fasilitaba aprendizajen di kriansa di 6 anu mas di ki “Mi ki ten”?
-Sendu purtuges ku kabuverdianu linguas en kontaktu, uzu di C ku valor di [k] antis di “e” ku “i” pa alfabetu kabuverdianu al kriaba nisisidadi di splika kriansa di 6 anu diferensa di funsionamentu di letra C na kabuverdianu ku na purtuges. Na verdadi, e un konplikason pa un kriansa di 6 anu. – konklui prufesora.
-Un konplikason ivitavel, pois nu ten alternativa ki ka ta kria konfuzon: uzu di letra K pa riprizenta son [k]. – N rimata.
-Mas, letra K sta asosiadu ku palavras stranjeru na purtuges. Pamodi Guvernu ka opta pa letra Q pa riprizenta son [k]? – insisti prufesora.
-Na purtuges, Q ka ta uzadu normalmenti el so – el ta ben normalmenti asosiadu ku U (QU). Mas, sigindu prinsipiu di “un letra un son i visi-versa”, nu al tenba ki skrebe: “Mi qi ten”. Isu al enjendraba nisisidadi di splika kriansa di 6 anu diferensa di funsionamentu di Q na purtuges ku na kabuverdianu. I uzu di K pa riprizenta son [k] e un soluson sufragadu na Alfabetu Fonetiku Internasional…
-Mas, si nu skrebe “mi qui ten”, ka al tenba es diferensa. – persisti prufesora.
-Es soluson al enjendraba 2 novu prublema: 1º) trokadu prinsipiu di “univosidadi entri fonema i grafema”, nu al tenba ki skrebe, pa izenplu, “quama” na nves di “kama”, enbora, na purtuges, “qua” normalmenti ta prununsiadu [kwa]; 2º) nu al tenba di uza 2 letra (QU) pa riprizenta son [k] peranti izistensia di alternativa mas ikunomiku (uzu di 1 so letra – K).
-Dja nhu konvense-m!
*Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera
(Publicado no A NAÇÃO, nº 603, de 21 de Março de 2019)
