Por: Marciano Moreira
Ku 3 kunhisimentu so, dja bu pode kumesa oji me ta uza alfabetu kabuverdianu ofisial, sen nisisidadi di dikora modi ta skrebedu ninhun palavra i sen medu di da baraka na skrebe ninhun palavra pabia, ku es alfabetu, nos Guvernu ta autoriza-nu skrebe kada son so di 1 manera na kualker palavra. Alfabetu ki nos Guvernu dja aprova (Dekretu‑Lei nº 67/98, di 31/12, na 5º Suplimentu (1)) ta sirbi pa skrebe tudu varianti di nos lingua – di Santanton ti Brava. Es alfabetu libertador, konxedu pa “alfabetu kabuverdianu” (ex-ALUPEC = Alfabeto Unificado para a Escrita do Cabo‑verdiano), ta prendedu na 1 pajina so (istu e, ta prendedu faxi), pabia el ten 3 sinplifikason inpurtanti:
Ka ta izisti letra matxa-femia, istu e, un mesmu letra ki na uns palavra ten un son i na otus palavra ten otu son, so pa trapadja mininus kabesa. Pa izenplu: G ten so son di G di galinha na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu le G asves sima G na galinha, asves sima J na girafa (2); O ten so son di O di obra na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu le O asves sima O na obra, asves sima U na gato; S ten so son di S di subida na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu le S asves sima S na subida, asves sima X na misto, asves sima Z na rosa; X ten so son di X di xaropi/xarop (3)na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu le X asves sima X na xeren, asves sima C na próximo, asves sima KS na flexão, asves sima Z na êxito; Z ten so son di Z di zaragata na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu le Z asves sima Z na zelador, asves sima X na nariz.
Ka ta izisti son ku txeu maridu, istu e, un mesmu son ki na uns palavra ta skrebedu ku un letra, na otus palavra, ku otu letra, so pa konfundi kriansas kabesa. Pa izenplu: son J di janota ta skrebedu so ku J na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu uza: asves J na jeito, asves G na geral; son K di karate ta skrebedu so ku K na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu uza: asves K na kamoka, asves C na cubo, asves Q na quarta, asves QU na quente; son S di santa ta skrebedu so ku S na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu uza: asves S na sala, asves C na cidade, asves Ç na praça, asves SS na passada, asves X na máximo, asves Z na luz; son X di xerifi/xerif ta skrebedu so ku X na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu uza: asves X na xaropi, asves CH na chama, asves Z na cruz; son Z di zebra ta skrebedu so ku Z na tudu palavra – istu e, ka ta pirmitidu uza: asves Z na zeru, asves S na fase, asves X na exame.
Letra C mandadu di volta pa Lisboa (djuntu ku se rabu Ç, maridu CH, fidju TCH i primu Q), pabia, na purtuges, letra C e kanpion na xatia garotus kabesa: sima nu odja na kes 2 alinea anterior, alen di C ser un letra matxa‑femia (el ten asves son di S, asves son di K, asves son di Q), pa kaba mata, C e maridu di son S ki ten txeu otu maridu (C, Ç, S, SS, X i Z). Letra C mandadu txupa limon!
Pode gravadu, di grasa, ku 1 klik so, regras di alfabetu kabuverdianu ofisial na site www.kauberdi.org/alupec.pdf o na site http://alupec.kauberdi.org/decreto-lei-67-98.html
Spadja es noba!
Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera
__________
(1) Guvernu torna aprova-l, di es bes, ku karater DEFINITIVU, atraves di Dikretu-Lei nº 8/2009, di 16 di Marsu di 2009.
(2) Kes palavra ki sta na italiku (istu e, djendjedu pa frenti sima girafa), es sta skrebedu na lingua purtuges.
(3) Kes palavra ki ta ben dipos di /, sta skrebedu na otus pronunsia. Lenbra: sima bu ta pronunsia un palavra na bu varianti, asin bu ta skrebe-l.
