Por: Marciano Moreira*
Lisin http://tinyurl.com/beytf9c , N da un rizumu di bazis (regras) di alfabetu kabuverdianu ki nos Guvernu dja aprova (a titulu sperimental atraves di Dikretu‑Lei nº 67/98, di 31/12/1998 i a titulu difinitivu atraves di Dikretu-Lei nº 8/2009, di 16/03/2009*) i izenplus di aplikason di kes regra la.
Parti obrigatoriu di alfabetu kabuverdianu ofisial e so kel sobri ses bazi, istu e, so kel parti ki ta mostra ku kal sinal (letra) nu ta riprizenta kada son artikuladu ilimentar di nos lingua. Es parti, na Dikretu-Lei nº 67/98 supra sitadu, sta ku nomi di “Primeira parte” (pajina 19). 2º parti (ku nomi “Relação do ALUPEC com a escrita”, pajina 21), e sujestons di “algumas formas possíveis” di ortografia. Purtantu, nu ta sigi 2º parti si nu kre.
Na priparason di kel ensaiu rifiridu na 1º paragrafu, N sigi 1º parti integralmenti i N sigi 2º parti parsialmenti. Pamodi? Nomiadamenti pabia N ta pensa ma nos lingua ka meste exsepson Y, trokadu es razons:
I) Ti ki bu nxina un kriansa regra di biunivosidadi asosiadu ku alfabetu kabuverdianu ofisial, istu e, modi letras ta utilizadu i si, atu kontinuu, bu faze-l un ditadu (pa izenplu: Deta i kala boka!), provavelmenti el ka ta po y, mas sin, i.
II) Ka ten posibilidadi di un kriansa ka ntende o ntende mal un frazi pabia di uzu di i enkuantu koordinativa di valor kopulativu. Istu e, ka ten nesesidadi rial, objetivu di uza y na lugar di i. Y ka ta traze nenhun benefisiu inkontestavel.
III) Ten otus letra ki ta riprizenta kategorias gramatikal spesifiku pa len di ses funson primariu (riprizenta un dadu son) sima, pa izenplu: e = N fla-l pa el kala, mas e ka kala // l = da-l un beiju // m = dexa-m ketu na nha lugar // N = N ka sta di benda // o = o bu ta fika ketu o N ta txuputi-bu // sinbulus (g = grama; l = litru; m = metru; etc.). Purtantu, nada ka ta inpidi, similarmenti, letra i di riprizenta non so se funson primariu (son i), mas tanbe, palavra i (koordinativa di valor kopulativu).
IV) Nen nu ka pode fala di forsa di tradison – y ka ta uzadu na purtuges enkuantu koordinativa di valor kopulativu i nen nos nu ka tenba abitu di uza-l antis Kolokiu di Mindelu di 1979. Ka nu ben imita Spanhois, pa un ladu, sen benefisiu palpavel i, pa otu ladu, konplikandu vida di nos disendentis.
V) Kualker exsepson ta iziji sforsu di memorizason. Kualker exsepson e un kansera pa nos kriansas na futuru, e un fonti di erus. So ta justifika sakrifika-s ku un novu exsepson si es exsepson ta ivita un mal maior.
VI) Virtudis di alfabetu kabuverdianu sta na se kapasidadi di liberta nos susesoris di dikora pa sisi.
VII) Dipos di analiza argumentus pro i kontra uzu di Y, Meza-Rodondu pa Avaliason di ALUPEC 2008 (undi staba serka di 20 i tal partisipanti entri sientistas di lingua kabuverdianu, profesoris di lingua kabuverdianu i utilizadoris di alfabetu kabuverdianu), pur unanimidadi propo Guvernu pa dexa di sujeri uzu di Y komu konjunson kopulativu, pabia Y ta konstitui un violason ivitavel di prinsipiu: pa kada fonema un grafema i visiversa.
Npos, pa amor pa nos disendentis, ti ki nu prununsia i, nu skrebe i!
*Es leis pode gravadu, di grasa i ku 1 klik so, rispetivamenti, na http://tinyurl.com/bleq37l i na http://tinyurl.com/oyvt2vr
*Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera
