Por: Marciano Moreira*
TCV ta transmiti prugrama notisiozu “CABO VERDE magazine” tudu dia util di 17H00-18H00 ku ripitison 07H00 di palmanhan. Es prugrama e na nos lingua maternu (lkv). Desdi abril di 2017 na rubrika “LINGUA MATERNU” di es prugrama i tudu kuarta-fera, N ta papia sobri lkv duranti serka di 5 minutu.
Na sekson di “Notas” di nha perfil na facebook, dja N kria post “TCV – CABO VERDE magazine – LINGUA MATERNU” (https://tinyurl.com/y9kjuajk), undi N ten stadu ta inseri link di vidiu ku kada partisipason dimeu. Pa kada vidiu, N ta indika se rispetivu data, tema i minutu undi N ta komesa ta papia. Pa txiga nes post, ba na google i skrebe: cabo verde magazine lingua maternu Si leitor abri un di es vidius a partir di un iphone, ti ki vidiu komesa ta roda, leitor ta toka 2 bes riba di vidiu, ta parse boton ki ta mostra kantu tenpu dja el roda i, ku dedu, leitor ta leba es boton pa minutu ki N ta komesa papia. Si leitor abri vidiu a partir di un konputador, logu ki vidiu komesa ta roda, ta parse boton ki ta mostra kantu tenpu dja el roda i, ku kursor, leitor ta leba es boton pa minutu ki N ta komesa papia. Asin, leitor ka meste spera ti txiga minutu ki N ta komesa papia.
Dja N faze 60 i tal aprizentason. Nes aprizentasons, objetivu foi da telespetador fundamentus sientifiku pa el fika ta xinti mas grandesa ku lkv i ta difende se liberdadi linguistiku midjor.
Na kes aprizentason inisial, N papia sobri orijen di lkv. Spesifikamenti, N aborda es temas li: orijen di lkv; provas ma kriansas ta kria lingua; prova ma kriansa purtuges asves ta inpididu di uza lojika linguistiku inatu; etimolojia di dialetu; kauzas di surjimentu di dialetus; surjimentu di dialetus na lkv; kontributu di skravus libertu pa nu ten so 1 lingua li na Kabu Verdi; kauzas ki obriga skravus libertu ba di Santiagu pa otus ilha; otus grupu dialetal i linguistiku eurupeu ki partisipa na povuamentu di nos tera; provas ma vinda di skravus ka provoka surjimentu di diferensas dialetal na lkv; reperkuson linguistiku di ivoluson rasial i sosial li na Kabu Verdi atraves di sekulus; nos falar e o ka e dialetu di purtuges?; alguns prekonseitu ma nos falar e dialetu di purtuges; manba nos falar e purtuges mal papiadu?; manba nos falar ka ten gramatika?; manba faktu di kuazi tudu palavra di nos falar ben di purtuges ta bira nos falar dialetu di purtuges?; manba kada Kabuverdianu ta papia di se manera?; i manba so falar ki ten padron e ki e lingua?
Na 2º fazi di nhas aprizentason, N mostra lugar di lkv na seiu di se familia linguistiku. Spesifikamenti, N aborda es temas li: kuze ki linguas kriolu ten di kumun?; pamodi ki linguas sima di-nos ta txomadu kriolus?; kas lingua kriolu ta izisti na mundu?; kriolus di bazi leksikal purtuges; kriolus afro-purtuges; kriolus afro-purtuges di Golfu di Gine; nhos djobe si nhos ta ntende kriolu santumensi?; manba kriolu santumensi e dialetu di purtuges?; foru e mas un prova ma nu ten so 1 lingua; relason entri lkv ku kriolu di Gine-Bisau; relason entri lkv ku papiamentu; mas un prova di interkonprienson entri papiamentu i lkv; orijen di papiamentu; frakezas di alguns tioria sobri orijen di papiamentu; statutu di papiamentu; alfabetu di papiamentu (Kurasau); Seselwa (kriolu di Seixelis); lkv versus seselwa; orijen di kriolus – tioria monojenetiku / di releksifikason; lkv versus tioria monojenetiku.
Pur fin, N aborda es temas li: kuze ki Cabral fla sobri lkv? (2 aprizentason); lkv na Konstituison (15 aprizentason); i lkv na lei di bazis di sistema idukativu.
*Marciano nha Ida padri Nikulau Ferera
(Publicado no ANAÇÃO impresso, nº 581, de 18 de Outubro de 2018)
