Por: Marciano Moreira*
Prujetu di lei di Diputada Nasional Mircéa Delgado pa bira purtuges nos patrimoniu nasional so konsigi 27 votu a favor di 62 Diputadu Nasional prizenti ( https://tinyurl.com/yckhwfky ). El pasa o el ka pasa?
Na 14-04-2023, dipos di konta rizultadus di votason na jeneralidadi di prujetu lei supra, inisialmenti Meza di Asenbleia Nasional konsidera ma prujetu txunbadu. Dipos di alguns konbersu, Meza konsidera ma kes 9 abstenson ka ta konta pa nada. Asin, sendu votasons a favor (27) superior a votasons kontra (26), Meza konsidera ma prujetu pasa.
Na kontestu linguistiku, “patrimoniu” e kel lingua ki bu erda di bu pai ku mai (patrimoniu = pater + monium = pai + resebedu, https://tinyurl.com/4c683t5k ). Ami, nunka nen nhas donu ku dona nen nha pai ku mai papia purtuges ku mi. Purtantu, N ka erda purtuges di nhas antipasadu. E kel li ki ta kontise ku maioria smagador di Kabuverdianus rizidenti. N ta rikonhese ma purtuges e inpurtanti pa nos nes mumentu, mas N ka ta xinti-l nha lingua nen nha patrimoniu.
Ka e pur akazu ki Cabral fla na Konferensia di Kuadrus di PAIGC realizadu na 1969: “É a única coisa que podemos agradecer ao Tuga, no facto dele nos ter deixado A SUA língua, ATÉ UM DIA em que de facto, tendo estudado profundamente o crioulo, encontrando todas as regras de fonética boas para o crioulo, possamos passar a escrever o crioulo.” (sic) (konfiri livru “Análise de alguns tipos de resistência – A resistência cultural”, Amílcar Cabral, Editora Avante, Portugal, 1986, pajina 26).
Objetivu di es prujetu e aumenta invistimentu di nos inpostus na labanta purtuges. PARIDADI entri nos lingua maternu i purtuges ki nº 2 di artigu 9º di Konstituison ta iziji, ta manda pa PRIMERU subidu kel ki sta dibaxu (nos lingua maternu), ki, nes mumentu, ka sa ta resebe nen ekivalenti a 1% di kel ki Guvernu sa ta invisti na nxina purtuges, atraves di un izersitu di serka di 7.000 profesor. Istu e, violandu alinia i) di artigu 7º di Konstituison, susesivus Guvernu kuazi ka ten stadu ta invisti pa prezervason, valorizason i prumuson di lingua maternu kabuverdianu.
Lealdadi pulitiku (ku MpD i ku ileitoris) ta manda pa Mircéa prupoba se prujetu na mumentu di priparason di plataforma ileitural di ultimu ileison lejislativu. Dipos di MpD aprova-l internamenti, atraves di plataforma ileitural, ileitoris ta apresiaba-el i disidiba si es ta votaba na MpD o non. Di manera ki Mircéa prusede (kolokandu MpD peranti faktu konsumadu), sa ta koredu risku di un parti di ileitoris xinti traidu. Ka e pur akazu ki, na ileison lejislativu, nu ka ta vota na individuus, mas sin, na partidus. E pa ivita anarkia i traison, pois partidu ten, na se seiu, diversus jerason di diversus lokalidadi, kuza ki ta obriga-l aji ku odju na prosimus ileison.
Di mesmu manera ki ditratoris di nos liberdadi linguistiku ta anda ta diturpa palavras di Cabral supra pa marjinaliza nos lingua maternu, e asi ki es ta diturpa dispozisons konstitusional. Pa izenplu: Dr. Carlos Veiga splika Diputadus Nasional, na 20-07-1999 na Seson di Asenbleia Nasional pa rivizon konstitusional, ma artigu 9º di Konstituison ten epigrafi na plural (línguas oficiais) pabia nu ten 2 lingua ofisial (sendu purtuges ofisial plenu i kabuverdianu ofisial en konstruson); na mesmu okazion, Dr. Carlos Veiga prupo pa alteradu (i alteradu) nº 1 di artigu 8-A di pruposta inisial di MpD pa rivizon konstitusional (publikadu na jornal inpresu Horizonte de 1 di abril di 1999) di “A língua oficial é a portuguesa.” pa “É língua oficial o Português” ku uniku i expresu objetivu di mostra ma purtuges ka e uniku lingua ofisial. (pa tudu, konfiri: https://tinyurl.com/495tzk8w ) Mas, es ditratoris di nos liberdadi linguistiku ta sta ta ripiti sima disku riskadu ma nu ten so 1 lingua ofisial; es ditratoris di nos liberdadi linguistiku ta sta ta ripiti sima disku riskadu “a língua oficial é a portuguesa”.
Gosi, es ta ben panha un norma jeral (pa kualker orgon kolejial i pa kualker deliberason) undi ta inpera pluralidadi di votus, sen konta votus nulu i abstensons (artigu 121º di Konstituison, https://tinyurl.com/3jtkttfs ) pa es ben aplika na un orgon kolejial konkretu (Asenbleia Nasional) i na un deliberason konkretu (aprovason di prujetu di lei) ki ten norma spesial (nº 2 di artigu 161º di Konstituison) undi ta inpera maioria absulutu di votus favoravel di Diputadus prizenti. Konven rialsa ma es tipu di maioria absulutu ta aplikadu na kes prujetu di lei menus izijenti di pontu di vista di “maiorias spesial”.
Tudu algen ku minimu di kunhesimentu juridiku sabe ma lei / norma spesial ta prevalese sobri lei / norma jeral. Istu e, norma jeral (artigu 121º di Konstituison) ta aplikadu apenas ti ki ka ten norma spesial pa deliberason en apresu. Alias, na kel tentativa di rivizon konstitusional di 2009, pruposta di plenu ofisializason di lingua maternu kabuverdianu txunbadu pabia el tevi votus a favor di PAICV i abstenson di MpD. Manba debeda konsideradu so votus a favor (kuarenta i tal di PAICV) i votus kontra (zeru)?!
Konkluindu, Asenbleia Nasional txunba prujetu di lei di Diputada Nasional Mircéa Delgado! I ben txunbadu! Asenbleia Nasional sta di parabens!
*Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera
