Por: Marciano Moreira*
Oji, N ta ben papia di rilason entri lingua kabuverdianu i papiamentu.
Pamodi ki e inpurtanti papia di es rilason? Pabia es 2 lingua ta parse ku kunpanheru.
Na ensaius pasadu, N fla nomiadamenti: ma ta izisti 93 kriolu na mundu, agrupadu na 16 grupu dipendendu di rispetivus bazi leksikal; ma un di kes 16 grupu e grupu di kriolus di bazi leksikal purtuges; ma grupu di kriolus di bazi leksikal purtuges ten 5 subgrupu; ma un di kes 5 subgrupu di kriolus di bazi leksikal purtuges txoma kriolus di bazi leksikal purtuges luzo-amerikanu.
E dentu di subgrupu di kriolus di bazi leksikal purtuges luzo-amerikanu ki ta fika papiamentu.
Undi ki papiamentu ta papiadu? Papiamentu ta papiadu na un arkipelagu ki ta fika serka di 65 kilometru a norti di kosta norti di Venezuela. Es arkipelagu e konxedu atraves di sigla ABC, undi kada letra ta riprizenta nomi di kada un di kes 3 ilha ki ta konpo es arkipelagu: Aruba, Boner i “Curaçau” (Kurasau skrebedu na spanhol, lingua di primerus kolonizador di es arkipelagu).
Pa nhos fika ku un ideia di similhansa entri papiamentu ku kabuverdianu, N ta ben da alguns frazi o palavra na papiamentu i, a sigir a kada frazi o palavra, N ta da se traduson pa nos lingua: Bon Bini / Ben-vindu // Bon dia / Bon dia // Danki / Obrigadu // Kon ta bai? / Modi ki bu sa ta bai? // Hopi bon / Mutu bon // Mi ta bon / Mi N sta bon // Pasa un bon dia / Pasa un bon dia // Kuminda / Kumida // Pan / Pon // Refresku / Refresku // Mi stima Kòrsou / Mi N ta stima Kurasau
Kurasau e ilha maior di es arkipelagu. A sigir, N ta ben da letra di 1º metadi di Inu Nasional di Kurasau. A sigir a kada versu na papiamentu, N ta da se traduson na nos lingua:
Lanta nos bos ban kanta / Nu labanta nos vos pa kanta // grandesa di Kòrsou; / grandesa di Kurasau; // Kòrsou, isla chikitu, / Kurasau, ilha pikinoti, // baranka den laman! / baranku na mar! ////
Kòrsou, nos ta stima bo / Kurasau, nu ta stima-bu // ariba tur nashon. / pa riba di tudu nason. // Bo gloria nos ta kanta / Bu gloria, nu ta kanta // di henter nos kurason. / di tudu nos kurason. ////
Nos pueblo tin su lucha, / Nos povu ten se luta, // ma semper nos tin fe / ma senpri nu ten fe // di logra den tur tempu / di konsigi tudu tenpu // viktoria ku trabou! / vitoria ku trabadju! ////
Ban duna di nos parti / Nu faze nos parti // p’e isla prosperá / pa ilha prospera // Laga nos uni forsa / Nu uni forsas // p’asi na triunfá. / pa asi nu triunfa.
(Obs.: N traduzi di ingles a partir di es fonti: https://tinyurl.com/ycjhpnrc )
Sima nhos sa ta odja, nos 2 lingua ta parse ku kunpanheru.
Profesor Dotor Manuel Veiga ba da un konferensia na kel zona undi ta papiadu papiamentu. El faze se aprizentason na nos lingua i ntendedu. Kel li e mas un prova ma ta izisti interkonprienson entri nos 2 lingua, enbora ku difikuldadi. Es difikuldadi e esensialmenti trokadu ulterior penetrason na ses lingua (papiamentu) di leksiku non purtuges, dizignadamenti spanhol (trokadu intensu kontaktu ku Venezuela) i olandes (putensia kolonizador bazikamenti desdi 1634).
Konven rialsa ma papiamentu e lingua ofisial i, sima nhos pode konstata di transkrisons supra, se alfabetu e fonolojiku sima di-nos. Konven rialsa inda ma arkipelagu ABC ten tamanhu di 912 Km² i populason di 275 mil abitanti. Istu e, di pontu di vista di tamanhu i di populason, ABC e konparavel ku Santiagu!
*Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera
Publicada na edição semanal do jornal A NAÇÃO, nº 784, de 08 de Setembro de 2022
