Por: Marciano Moreira
Na dia 9-12-2021, sai, nes benditu jornal “A Nação”, nha 1º ensaiu sobri libelu di Adalberto Silva (Betú) kontra alfabetu kabuverdianu ofisial (konfiri libelu lisin https://tinyurl.com/5x5h9kcw i nha 1º ensaiu lisin https://tinyurl.com/2sp8twsf). Na dia 13-12-2021, sai es replika di Betú https://tinyurl.com/yckm78yc na jornal “Expressodasilhas”. N ta ben analiza es replika.
Es imenda di Betú foi pior ki sonetu!
Betú ta kumesa mariadu: na nves di da referensia di nha ensaiu, el ta skrebe ma N “publica num oto jornal um pretenso ‘ensaiu’ ta acusam di ataca alfabeto cabo-verdiano oficial” (sic). Di es manera, Betú inpusibilita leitor di konpara kuza ki N fla ku se replika i di tra konkluzon di forma risponsavel. N ka sabe si foi lapsu o ma-fe.
Betú ta tenta mostra ma nos alfabetu ka e ofisial. Pa kel la, el ta uza un konjuntu di rasionius stapafurdiu:
1º) Sigundu Betú, dipos di Guvernu dikreta lei ta institui nos alfabetu, Guvernu tenba ki faze mas un Dikretu-Lei ta fla ma kel lei e pa kunpri, non pa Ingles odja.
2º) Sigundu Betú, ofisializason di alfabetu kabuverdianu e ekivalenti a ofisializason di lingua kabuverdianu, kuza ki ta da-l direitu di fla ma ka ofisializadu alfabetu pabia Stadu sa ta kontinua ta uza skluzivamenti purtuges na faze leis, diliberasons i otus dukumentu di kumunikason.
3º) Sigundu Betú (ki ta konfesa ma el ka e jurista), pabia el ta “atxa” ma debeba ser Asenbleia Nasional ta ofisializa alfabetu, kel li ta bira Betú Tribunal Konstitusional pa el diklara Dikretu-Lei nº 8/2009 (? i Dikretu-Lei nº 67/98) inkonstitusional i ben ridikulariza, na prasa publiku, kes ki ta kunpri Dikretu-Lei nº 8/2009 (i Dikretu-Lei nº 67/98) (1).
Nu ben analiza es “axismus” stapafurdiu di Betú!
Kuantu a 1º “axismu” stapafurdiu:
Un Dikretu-Lei ta komesa ku es frazi: Apoiadu na artigu tal di Konstituison, “o Governo decreta o seguinte:” Ora, sigundu Infopedia (disionariu di Porto Editora), “decretar” = ordena (konfiri: https://tinyurl.com/2p9fjbex). Ti ki Guvernu dimokratiku ordena, sidadons debe kunpri, maxime un sirvidor publiku, sima Betú, ki e Konselheru di Primeru-Ministru. El jura solenimenti faze kel li… Konkluindu, e stapafurdiu spera mas un otu orden pa bu kumesa kunpri 1º orden.
Mas, nu sa ta papia di Dikretu-Lei ki institui alfabetu kabuverdianu. E diver di Stadu nxina nos alfabetu, antis di el kumesa iziji pa sidadon uza-l. I Stadu ta nxina kriansas na skola. Purtantu, e normal un fazi tranzitoriu entri instituison di alfabetu ofisial i izijensia di se uzu. Deus grasa, un numeru kresenti di sidadons sa ta studa nos alfabetu di es pa es. I es prusesu e sima bola di nevi. Basta anda na ruas di Sidadi di Praia pa konstata uzu kresenti di nos alfabetu. So na 2019, publikadu dizaseis livru na o sobri kriolu uzandu se alfabetu ofisial i zeru livru na nos lingua uzandu alfabetu purtuges (konfiri: https://tinyurl.com/yc6ks7hz ). Istu e, ditratoris di alfabetu kabuverdianu so sabe manda boka. Konfiri pertinenti opinion di Abraão Vicente, Ministru di Kultura: https://tinyurl.com/5au8rrrv
Kuantu a 2º “axismu” stapafurdiu:
Ofisializason di alfabetu ka signifika ofisializason di lingua. Enbora, sigundu Kalú, nos lingua e lingua ofisial en konstruson (konfiri: https://tinyurl.com/3erdc3cs ), kes ki kre kontinua ta skraviza-nu linguistikamenti, sa ta presiona pa Stadu ka uza nos lingua. Un o otu patriota sklaresidu e ki ten Stadu ta uza nos lingua na instituisons di Stadu. Ora, bu ka pode kumunika uzandu apenas alfabetu. Di manera ki karater stapafurdiu di es rasiosioniu di Betú e self-evident. Pa konpleta, leitor pode konsulta paragrafu anterior.
Kuantu a 3º “axismu” stapafurdiu:
Antis di publikason di un Dikretu-Lei, el ta pasa pa mon di txeu jurista: na Ministeriu ki ta propo-l, na Sirvisu Juridiku di Xefia di Guvernu, na Altus Riprizentanti di Ministerius (na poku ti risentimenti), na Konselhu di Ministrus, na Primeru-Ministru (1998), na Prizidensia di Republika, na Prizidenti di Republika (1998). 1º kuza ki kada un di kes jurista li ta analiza, e konstitusionalidadi di Dikretu-Lei en pauta. Purtantu, e poku provavel ma tudu es ka nxerga inkonstitusionalidadi ton ividenti ki ti un leigu sima Betú ta nxerga. Betú foi Diputadu Nasional i el ka papia, na se replika, di dilijensia ki el faze pa Asenbleia Nasional analiza alegadu uzurpason di se puder. Es omison di Betú ta indisia un inkuerensia en dozi kavalar. Asenbleia Nasional ka diklara ma el uzurpadu se puder. N ka da konta ma ninhun entidadi o orgon konpitenti leba Tribunal Konstitusional es alegadu inkonstitusionalidadi. Tribunal Konstitusional ka diklara Dikretu-Lei nº 8/2009 (? ku Dikretu-Lei nº 67/98) inkonstitusional.
Si e normal Betú “atxa” ma Dikretu-Lei nº 8/2009 (? i Dikretu-Lei nº 67/98) e inkonstitusional, dja e stapafurdiu Betú toma se “axismu” komu diliberason di Tribunal Konstitusional i ben ridikulariza-m na jornal pabia N ta kunpri juramentu di sirvidor publiku di rispeta lei en vigor. Kel li e kumulu di irisponsabilidadi! Disididamenti, Betú ka ten kondisons pa ser Konselheru di Primeru-Ministru!
______________
(1) Dikretu-Lei nº 8/2009 , di 16 di marsu di 2009, institui ALUPEC komu alfabetu kabuverdianu; Dikretu-Lei nº 67/98, di 31 di dizenbru di 1998, ofisializa ALUPEC a titulu sperimental.
Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera
Publicada na edição semanal do jornal A NAÇÃO, nº 758, de 10 de Março de 2022
