Por: Marciano Moreira
Na nha ensaiu anterior, N papia di alguns prekonseitu ki detratoris di nos lingua ta uza pa dispreza-l. Entri es prekonseitus, N limia kel li: ma nos falar e purtuges mal papiadu. Oji, N ta ribate es prekonseitu li di forma mas extensu.
Nos falar e un novu lingua, un lingua diferenti di lingua purtuges, pabia: 1º) ka foi Purtugezis ki inventa-l; 2º) el ka surji atraves di diverjensia paulatinu atraves di sekulus di varianti matris (di bersu); i 3º) ka ta izisti interkonprienson entri purtuges i kriolu.
Fora kel la, https://www.ethnologue.com/, un di kes maior think tank di linguistika na mundu, ta klasifika nos falar komu lingua, kuju nomi e “kabuverdianu” i kuju referensia e ISO 639-3 kea.
Di mesmu manera ki ka ten lojika fla ma purtuges e latin mariadu, pabia es e 2 lingua distintu, tanbe ka ten lojika fla ma kabuverdianu e purtuges mariadu, pabia es e 2 lingua distintu. Ifetivamenti, ka ta izisti lingua dretu ku lingua mariadu.
Max Weinreich, un linguista di kraveira mundial, sosializa es famozu frazi: lingua padron e un dialetu ku tropas se tras (konfiri: https://tinyurl.com/rrrz6wd). Kuze ki kel li signifika? Signifika ma, di pontu di vista puramenti sientifiku, kualker dialetu di un lingua ten kondisons pa ser lingua padron. Kal di kes dialetu di un lingua ki ta ser padron, e un kiston di opson pulitiku. Kel li kre fla inda ma, di pontu di vista puramenti linguistiku (gramatikal), ka ten dialetu mariadu i dialetu dretu. Purtantu, mesmu ki nos falar era dialetu di purtuges, so un alienadu al setaba ma nos falar e purtuges mariadu.
Nos e un povu soberanu. Un povu soberanu debe ten orgulhu di se kabesa, kuza ki ta inklui orgulhu di se manera di papia. Sendu soberanu, nu ka debe seta pa otu povu ben arma na Deus pa ben fla-nu ma nu ta papia mariadu i ma el ta papia dretu. Di mesmu manera ki Merkanus ka ta admiti ma ses falar e ingles mal papiadu; di mesmu manera ki Brazilerus ka ta admiti ma ses falar e purtuges mal papiadu; asi tanbe ki Kabuverdianus ka debe admiti ma ses falar e purtuges mal papiadu. Kada povu soberanu e referensia pa el mesmu sobri dretu ku tortu na kiston di regras di rispetivu falar. Es prinsipiu e norma mundial! Opostu di kel li e alienason, algu ignobil!
Lingua e un kodigu, un konvenson, un akordu. Lingua e un konjuntu di sinais sonoru ki menbrus di un kumunidadi umanu akorda na atribui-s, atraves di jerasons, diterminadus signifikadu. E un meru konbinason entri menbrus di un kumunidadi linguistiku ma, pa izenplu, “saia” signifika pesa di vestuariu, abertu na ses 2 extremidadi, ki mudjer ta uza di sintura pa baxu, normalmenti ti duedju.
Deus ka dixi di seu pa fla kal sinal sonoru ki e dretu, kal sinal sonoru ki e tortu. Kuze ki e relevanti nes konvenson, e ki utentis di es konvenson ta ntende kunpanheru. I Kabuverdianus ta ntende kunpanheru na ses falar. Kel li ki e inpurtanti!
Ka ten kodigu dretu ku kodigu tortu. Relevanti e ki es kodigu e efikas. Relevanti e ma es kodigu ta sirbi pa objetivu ki el kriadu – nes kazu, transmiti pensamentu, pirmiti ki menbrus di un kumunidadi linguistiku kumunika entri es.
Konkluindu, nos falar ka e purtuges mariadu, pabia: el ka e purtuges, mas sin, un lingua distintu i ka ten lingua tortu ku lingua dretu; mesmu ki nos falar era dialetu di purtuges, ka ta izisti dialetu dretu ku dialetu mariadu; povu soberanu e referensia pa el me sobri dretu ku tortu na kiston di regras di rispetivu falar; lingua e un sinplis kodigu, i kuza ki ta konfiri un kodigu valor, e se efikasia.
Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera
Publicada na edição semanal do jornal A NAÇÃO, nº 682, de 24 de Setembro de 2020
