Por: Marciano Moreira*
Dipos di odja pruposta di lei, N ta ben dimonstra ma prinsipal prijudikadu di es rijionalizason ta ser prisizamenti kel populason kuju parti di menbrus sa ta faze xinfrin en prol di rijionalizason – populason sanvisentinu!
Ti ki un fidju ta reivindika autonomia, mesmu kel xefi di familia ku poku saber ta rabida, ta fla-l:
-Si bu kre manda na bu kabesa, ranja bu kaza!
Prinsipiu li di riba signifika: manda na bu kabesa na bu kusta! Ti un pesoa ku poku saber ta ntende justeza di es prinsipiu.
Es rijionalizason ka ta sigi prinsipiu “Manda na bu kabesa na bu kusta!” Es rijionalizason signifika “manda na bu kabesa na ses kusta”, undi “ses” signifika di kes ki ten superavit, maxime Sanvisentinus.
Sinplifikandu, N ta konsidera lisin ku superavit, abitantis di kes ilha ki ten es 2 kondison simultaniamenti: PIB per kapita superior a media nasional i nivel di infra-estruturason superior a media nasional. Kel li ta kontise, nes mumentu, apenas ku Sanvisenti, pois: Boavista ku Sal ta ben absorve inda txeu investimentu publiku pa atinji nivel di infra-estruturason di Sanvisenti; PIB per capita di Santiagu sta pertu di media nasional, mas, pa se interior atinji media nasional di PIB per kapita i nivel di infra-estruturason di Sanvisenti, el ten ki absorve superavit di munisipiu di Praia.
Nu debe lenbra ma prinsipal objetivu di rijionalizason e konbate asimetria. I es konbati ka ta ben bazia na kada ilha konserva un maior fatia di inpostus ki el ta jera i/o na sakrifisiu maior di trabadju/popansa pur parti di abitantis di kes ilha mas atrazadu, mas sin, na solidariedadi nasional, istu e, na tra inpostus di kes mas avansadu pa da kes mas atrazadu.
N ka kontra solidariedadi nasional, mas pa es solidariedadi nasional konkretiza ka e nisesariu autonomia pulitiku di kada ilha, kuza ki ta ben enjendra mas serka di 200 pulitiku pa suga-nu nos sangi, fora inevitavel aumentu vertijinozu di numeru di funsionarius na atuais servisu nasional dipos di rijionalizadu. E ridikulu fla ma kes serka di 574 titular di kargus pulitiku (sendu serka di 230 prufisionalizadu) ki dja nu ten, ka ta konsigi guverna es tera mikroskopiku ku 3 gran di algen pobri, kuandu kada rijion di Merka ten un so guvernu pa un media di 150 mil kilometru kuadradu ku serka di 6 milhon di Merkanus undi kada Merkanu ta pruduzi mas di 10 bes mas rikeza ki kada Kabuverdianu. Forti nos pulitikus e pioku!
La Purtugal, pulitikus kreba rijionalizaba sigindu bazikamenti prinsipiu tortu di “manda na bu kabesa na ses kusta”. Povu fla nau atraves di referendu, undi ta odjadu ma, bazikamenti, kes di zonas mas riku fla maioritariamenti nau i kes di zonas mas pobri fla maioritariamenti sin. I ka foi pur akazu ki isu kontise! Nen ka e pur akazu ki, li na Kabu Verdi, alguns kre tapa povu boka, rijeitandu liminarmenti referendu!
Enfin, nu debeba prende ku Salazar ki, atraves di Dikretu-Lei nº 23229, di 30 di dizenbru di 1933, difende prinsipiu di “manda na bu kabesa na bu kusta” na kriason di novus unidadi administrativu (pruvinsias, konselhus, postus, etc.). Pa sigi es prinsipiu debeda konsigna diterminadus inpostu a diterminadus unidadi administrativu (pa izenplu: inpostus indiretu ta serba di guvernu sentral; inpostus sobri rendimentu di enprezas ta serba di pruvinsias; inpostus sobri rendimentu di pesoas fiziku ta serba di munisipius; i inpostus sobri patrimoniu ta serba di fregezias). Si bu ka pode anda bo so, bu ten ki kanga ku kel otu!
*Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera
